O zgadze i niestrawności

Żywność funkcjonalna – co to jest? Przykłady

Żywność funkcjonalna to produkty spożywcze zazwyczaj bazujące na naturalnych składnikach, wzbogacone o substancje mające dobroczynny wpływ na ludzkie zdrowie lub pozbawione składników o negatywnym wpływie np. alergenów. Jakie kryteria musi spełnić żywność, by mogła nosić miano funkcjonalnej?

Co to jest żywność funkcjonalna?

Koncepcja żywności funkcjonalnej wywodzi się ze Wschodu, w którego tradycji zawsze wyznawano zasadę, że nie ma wyraźnej granicy między pożywieniem a lekami. Badania naukowe dotyczące tej kwestii rozpoczęto w połowie lat 80. w Japonii, natomiast kilka lat później wprowadzono pierwsze regulacje prawne i rozpoczęto produkcję FOSHU (z ang. Food for Specified Health Use). Dość szybko tematem zainteresowały się rynki USA i Europy i tak żywność ta została rozpowszechniona na świecie.

Co to jest żywność funkcjonalna? Są to produkty pochodzenia naturalnego, które wzbogacono substancjami korzystnymi dla ludzkiego zdrowia lub pozbawiono substancji o możliwym negatywnym wpływie. Nie istnieje określona w prawie definicja żywności funkcjonalnej, jednak przyjęta na podstawie unijnych i międzynarodowych wytycznych definicja zakłada, że produkty te muszą wywierać korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji ludzkiego organizmu, pomijając jej efekt odżywczy. Aby żywność mogła zostać określona mianem funkcjonalnej, jej wpływ na zdrowie człowieka musi zostać poparta naukowymi badaniami.

Obok żywności funkcjonalnej, popularność zdobyła w ostatnich latach również żywność wygodna. Co to jest? Są to produkty spożywcze otrzymywane z przetwarzania surowców naturalnych drogą bezpiecznych procesów technologicznych. Efektem tych procesów jest żywność o długiej trwałości, z której szybko przygotować można zdrowe posiłki.

Istnieją różne rodzaje żywności funkcjonalnej. Niektóre z nich pozytywnie wpływają na pracę układu pokarmowego i wspierają procesy metaboliczne. Inne zmniejszają ryzyko występowania niestrawności i zgagi, będących powszechnymi dolegliwościami w dobie szerokiego dostępu do żywności przetworzonej.

 

Przykłady żywności funkcjonalnej

Żywność funkcjonalna to całe grupy produktów, które dzieli się, przyjmując różne kryteria. Podziału można dokonać ze względu na sposób jej oddziaływania na organizm.

Wówczas wyróżnia się np.:

• żywność regulującą pracę przewodu pokarmowego,
• żywność zmniejszającą ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia,
• przeznaczoną dla osób obciążonych stresem,
• żywność wspierającą układ kostny.

Podziału można też dokonać ze względu na przeznaczenie i wyróżnić np. żywność dla:

•  sportowców,
• kobiet w ciąży,
• niemowląt i dzieci,
• młodzieży w okresie dojrzewania,
• osób starszych.

Produkty muszą zawierać konkretne substancje bioaktywne, aby zostały nazwane mianem żywności funkcjonalnej.

Przykłady tych substancji to przede wszystkim:

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 – odgrywają ważną rolę w metabolizmie cholesterolu, zapobiegając jego odkładaniu w naczyniach krwionośnych, umożliwiają właściwy transport lipidów we krwi, zawarte np. w tłustych rybach, nasionach, orzechach;
• substancje fitochemiczne, np. stanole, sterole – substancje wytwarzane naturalnie przez rośliny do walki ze szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, w tym – patogenami, występują m. in. w niektórych olejach roślinnych, nasionach sezamu czy słonecznika;
• błonnik pokarmowy – wspiera procesy trawienne, występuje przede wszystkim w produktach zbożowych: płatkach, pieczywie pełnoziarnistym, otrębach itd.;
• cholina i lecytyna – dbają o układ nerwowy człowieka, są budulcem błon komórkowych, a ich największa ilość występuje właśnie w tkance nerwowej, znaleźć je można np. w wątróbce, jajach czy orzeszkach ziemnych;
• witaminy i składniki mineralne – niezbędne dla prawidłowej pracy całego organizmu, odżywiają wszystkie jego komórki, układy i tkanki, ich bogatym źródłem są np. surowe warzywa i owoce;
• prebiotyki – składniki nie ulegające trawieniu, pobudzające wzrost lub aktywność korzystnych dla organizmu bakterii obecnych w jelicie grubym. Ich źródło stanowią głównie składniki roślinne takie jak pszenica, cebula, czosnek, banany, cykoria, pory, szparagi;
• probiotyki - produkty zawierające dobroczynne dla człowieka bakterie, uzupełniające ich niedobory w mikrobiocie jelitowej. Wszelkie zachwiania równowagi mikrobioty negatywnie wpływają na pracę układu pokarmowego. Bakterie probiotyczne są zawarte przede wszystkim w produktach pochodzenia mlecznego i kiszonkach;
• naturalne przeciwutleniacze – chronią organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i spowalniają procesy starzenia organizmu, zaliczają się do nich niektóre zioła i przyprawy (np. cynamon czy imbir), ale też owoce – np. maliny, truskawki, borówka amerykańska;
• kofeina – pozytywnie wpływa na pracę układu krążenia i poprawia samopoczucie, substancje te występują naturalnie w kawie, kakao, herbatach oraz jako dodatek w napojach energetyzujących;

 

Produkty żywności funkcjonalnej

W zależności od tego, jaki efekt chce się osiągnąć i jaki funkcje organizmu wesprzeć, należy wybierać różne produkty żywności funkcjonalnej.

Źródłami nienasyconych kwasów tłuszczowych są przede wszystkim:

• tłuste ryby,
• orzechy,
• nasiona lnu i soi,
• margaryny wzbogacone o wysoką zawartość kwasów omega.

We wzbogacanych margarynach znaleźć można również sterole, które w tradycyjnej, standardowej diecie występują w zbyt małych ilościach, by podnieść ich poziom w organizmie.

Produktami probiotycznymi są głównie jogurty i inne produkty pochodzenia mlecznego, jak kefir, zsiadłe mleko czy maślanka. Na niektórych artykułach tego typu znaleźć można napis „produkt probiotyczny” i nazwę zawartego w nich szczepu bakterii.

Do antyoksydantów zalicza się m. in. witaminy A, C i E. Produktami najczęściej o nie wzbogaconymi są:

• soki owocowe,
• soki warzywne,
• napoje,
• margaryny,
• płatki śniadaniowe.

Sięgając po żywność funkcjonalną, warto zwracać uwagę na umieszczone na opakowaniach tabele wartości odżywczych. Powinna znaleźć się w nich informacja na temat tego, o jakie substancje dany produkt został wzbogacony i w jakim stopniu ich zawartość spełnia dzienne zapotrzebowanie człowieka.

Nie wszystkie produkty zaliczane do żywności funkcjonalnej są wzbogacane i substancje bioaktywne. Niektóre z nich – przeciwnie – poddawane są eliminacji lub ograniczeniu składników niepożądanych, np. węglowodanów i tłuszczów przyczyniających się niekiedy do utrudnionego trawienia, refluksu i zgagi. Odłuszczeniu podlegają np. niektóre produkty mleczne, takie jak jogurty czy sery. Korzystny wpływ przy problemach trawiennych może mieć także odtłuszczony len. Ułatwia on trawienie, a dodatkowo nie obciąża układu pokarmowego tak, jak produkt pełnotłusty.

 

Dieta funkcjonalna

Regularne spożywanie żywności funkcjonalnej, w dawkach odpowiadających indywidualnemu zapotrzebowaniu organizmu i jego konkretnych funkcji, można określić mianem diety funkcjonalnej. Jej dobór nie jest zadaniem łatwym, ponieważ trzeba znać własne niedobory, by móc je odpowiednio uzupełniać.

Ponadto trzeba pamiętać o tym, że nawet substancje zdrowe i pozytywnie wpływające na funkcjonowanie poszczególnych układów, w nadmiarze mogą być szkodliwe. Dlatego każdą szczególną dietę dostarczającą organizmowi konkretnych składników lub eliminującą jakiś składnik (np. gluten) warto skonsultować z lekarzem lub wyspecjalizowanym dietetykiem, by we właściwy sposób dawkować konkretne produkty.

Pod hasłem diety funkcjonalnej może też kryć się codzienna, zbilansowana dieta wzbogacona np. o zioła przyprawowe będące bogatym źródłem niektórych witamin i minerałów. Przed jej stosowaniem również warto zastanowić się nad tym, jakie są potrzeby organizmu i które jego funkcje rzeczywiście potrzebują wsparcia z zewnątrz.

Stosując dietę funkcjonalną lub jakąkolwiek inną specjalistyczną dietę, należy pamiętać o zdrowych nawykach żywieniowych i ogólnym zdrowym trybie życia, na które składają się głównie:

• właściwa higiena żywienia – jedzenie regularne, częste, a w mniejszych porcjach, z utrzymaniem stałych pór posiłków,
• odpowiednie nawodnienie organizmu, bez którego poszczególne tkanki i komórki nie mogą pozostawać w dobrej kondycji,
• aktywność fizyczna stanowiąca podstawę dobrej formy fizycznej człowieka, poprawiająca krążenie, a tym samym – dotlenienie i odżywienie wszystkich tkanek,
• odpowiednia ilość wypoczynku, która może być różna w zależności od wykonywanej pracy i prowadzonego trybu życia.

Regularne spożywanie żywności funkcjonalnej może skutecznie wyeliminować lekkie problemy trawienne, jeśli ich źródłem nie jest stan chorobowy. W podobnych dolegliwościach ulgę mogą przynieść też niektóre leki na niestrawność i zgagę, dostępne w aptekach bez recepty. Przeważnie mają one wygodną postać tabletek, drażetek do ssania lub mleczka do picia.

Na czym polega ich działanie? Zawierają one substancje zobojętniające soki żołądkowe i niwelujące nadmiar kwasów. Niektóre z nich wytwarzają ponadto żel wyściełający wewnętrzne ściany żołądka, tworząc płaszcz ochronny dla jego błony śluzowej.

Zaletą preparatów tego rodzaju jest:

• natychmiastowe przynoszenie ulgi,
• łagodzenie dokuczliwych objawów – uczucia pieczenia w przełyku i bólu w nadbrzuszu,
• ochrona śluzówki przewodu pokarmowego,
• zapobieganie nawrotom dolegliwości.

Powiązane artykuły:

Mleczko na zgagę - co to jest i dla kogo? >>
Przykładowa dieta na zgagę >>
Dieta lekkostrawna - co jeść? Przepisy na dania lekkostrawne >>

 

Autor: Justyna Gabrysiak-Kula

Konsultacja merytoryczna: lekarz gastroenterolog Ewa Walecka-Kapica

 

Bibliografia:
1. J. Kozłowska-Strawska, A. Badora, S. Chwil, Żywność funkcjonalna i tradycyjna – właściwości i wpływ na postawy konsumentów, w: Problemy Higieny i Epidemiologii, 2017, 98(3): 212-216
http://www.phie.pl/pdf/phe-2017/phe-2017-3-212.pdf [02.01.2022]
2. F. Świderski, B. Waszkiewicz-Robak, M. Hoffmann, Żywność funkcjonalna – implikacje żywieniowe, w: Żywność 4(29) Supl. 2001
http://journal.pttz.org/wp-content/uploads/2018/01/11_Swiderski.pdf [02.01.2022]
3. M. Pucek, Żywność nowej generacji – funkcjonalna, wygodna, transgeniczna, ZESPÓŁ ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH - CDR BRWINÓW, GRUDZIEŃ – 2017
https://cdr.gov.pl/images/Brwinow/aktualnosci/2017/Zywnosc_nowej_generacji.pdf [02.01.2022]
4. M. Szotowska, M. Bartmańska, K. Wyskida , M. Bąba, M. Tarski, M. Adamczak, A. Więcek, Wpływ jednorazowej dawki tak zwanego napoju energetyzującego na ciśnienie tętnicze i częstość tętna u młodych, zdrowych osób dorosłych, w: Nadciśnienie tętnicze, rok 2013, tom 17, nr 2
https://journals.viamedica.pl/arterial_hypertension/article/viewFile/35471/25753 [02.01.2022]
5. Lech Tkaczyk, Dieta funkcjonalna. Nowe spojrzenie na zdrowe żywienie, wyd. Astrum